| زبان سغدي زبان مردم سرزمين سغد ، به مركزيت سمرقند بود كه مهم‌ترين شهر آن بخارا (در جمهوري ازبكستان كنوني) نام داشت . افزون بر اين ، سغدي زبان اداري ، تجاري و فرهنگي در نواحي ديگر مانند واحة و ترفان در تركستان چين بوده است . آثار به دست آمده از اين زبان را در دورة ميانه برحسب موضوع مي‌توان به دو گروه غير ديني و ديني تقسيم كرد :
1.آثار غيرديني : اين آثار كه به خط خاص سغدي نوشته شده ، مشتمل است بر سكه‌هايي از قرن 2م ، نامه‌هايي از اوايل قرن 4م معروف به »نامه‌هاي باستاني «، شماري سنگ نوشته و نيز آثاري از كوه مغ كه مشتمل بر 74 فقره سند متعلق ره بايگاني آخرين فرمانرواي سغد ، ديواشتيح (87-104ق) است كه بر روي چرم ، كاغذ و پوست نوشته شده ، و حاوي نامه‌هاي اداري ، اسناد مالي و يك قبالة ازدواج است . 2. آثار ديني : اين آثار كه متعلق به پيروان اديان بودايي ، مسيحي و مانوي است ، از نظر تنوع و حجم ، مهم‌ترين بخش ادبيات زبانهاي ايراني ميانة شرقي را بدين شرح تشكيل مي‌دهد :
الف ـ آثار بودايي : ادبيات سغدي بودايي كه شايد پر حجم‌ترين آثار ادبي زبان سغدي باشد ، نوعي ادبيات ترجمه‌اي و مشحون از اصطلاحات فلسفي و احكام آيين بوداست . اين آثار ، از اصل سنسكريت و يا چيني به سغدي ترجمه شده‌اند و محتواي آنها از مكتب مهايانة بودايي نشأت گرفته است . دو كتاب وسنتره جاتكه و سوترة چم و پادافراه كردارها از مهم‌ترين آنها به شمار مي‌آيند . رساله‌هاي ديگري در مجموعه‌هاي آثار سغدي بودايي به چاپ رسيده‌اند كه متون سغدي ، محفوظ در كتابخانة ملي پاريس، و متنهاي سغدي كتابخانة بريتانيا از آن ميان شايان ذكرند . اين آثار به خط سغدي (يكي از جوانه‌هاي فرعي خط تحريري آرامي) نوشته شده است .
ب ـ آثار مسيحي : ادبيات سغدي مسيحي نيز نوعي ادبيات ترجمه‌اي شامل ترجمة بخشهايي از كتاب مقدس ، زندگي و اعمال قديسان، چندين موعظه و تفسير ، مقاتل يا اعمال شهداي مسيحي ، آراء بزرگان كليسا و كلمات قصار و عبارات پندآموز است . اين آثار بيشتر از زبان سرياني ، زبان ديني مسيحيان نسطوري آسياي مركزي ترجمه شده ، و به گونه‌اي از خط سرياني اسطر نجيلي و گاه به خط سغدي نوشته شده است .
ج ـ آثار مانوي : متنهاي سغدي مانوي كه در برگيرندة ترجمة سغدي سرودها و متنهاي مربوط به كتابهاي ديني مانوي از اصل فارسي ميانه و پارتي و يا آثاري است كه اصلاً به سغدي نوشته شده‌اند . از نظر زبان‌شناختي در خور توجه و حائز اهميت بسيار است . مهم‌ترين آثار سغدي مانوي مشتمل است بر توبه نامه‌ها ؛ داستانها و تمثيلها ؛ سرودهاي كوچك و بزرگ ؛ سرگذشت دين ؛ تاريخچة آيين مانوي ؛ فهرست واژگان و نام ملتها ؛ جداول تقويمي ، كه هيچ كدام به صورت كامل باقي نمانده‌اند. ادبيات سغدي مانوي سرشار از تشبيهات و استعارات زيباست و تصوير روشن و زنده‌اي از ساختار و نحو زبان سغدي را در اختيار پژوهندگان قرار مي‌دهد . مانويان هم مهارت نويسندگي داشتند و هم مترجمان بسيار زبردستي بوده‌اند . زبان متنهايي كه آنان به سغدي برگردانده‌اند ، روان ، زيبا و كاملاً متمايز از ترجمه‌هاي گنگ و پيچيده و ناقص مترجمان مسيحي و بودايي سغدي زبان است . اين متون به خط مانوي نوشته شده ، و بسياري از متون داستاني آن به فارسي ترجمه شده است . | 
